Yapım İşleri İhalelerinde Yapı Denetim Görevlisinin Sorumluluğu

Kamu idarelerinin 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu kapsamında yaptığı ihaleler Mal Alımları, Hizmet Alımları ve Yapım İşleri olarak 3’ lü sınıflandırmaya ayrılmış bulunmaktadır. Bu ihalelerden yapım işleri; fazla  teknik bilgi gerektiren, ihale sonrası sözleşme yükümlülüğü uzun süren, kontrolü bakımından zor olan ve kontrol edenlere büyük sorumluluklar yükleyen ayrıca idarelerin hakkediş ödemeleri esnasında en zorlandığı tür olarak sayılabilir.

Yazımızda yapım işleri ihalelerini ve bu ihalelerin kontrol mekanizması ile bu kişilerin hukuki ve disiplinsel yönden sorumluluklarını inceleyeceğiz. Konumuza başlamadan önce yapım işlerinin mevzuata göre tanımının yapılmasında fayda görülmektedir.

4734 sayılı Kamu İhale Kanunun Tanımlar başlıklı 4. Maddesinde “…Yapım : Bina, karayolu, demiryolu, otoyol, havalimanı, rıhtım, liman, tersane, köprü, tünel, metro, viyadük, spor tesisi, alt yapı, boru iletim hattı, haberleşme ve enerji nakil hattı, baraj, enerji santrali, rafineri tesisi, sulama tesisi, toprak ıslahı, taşkın koruma ve dekapaj gibi her türlü inşaat  işleri ve bu işlerle ilgili tesisat, imalat, ihzarat, nakliye, tamamlama, büyük onarım, restorasyon, çevre düzenlemesi, sondaj, yıkma, güçlendirme ve montaj işleri ile benzeri yapım işlerini,…” denilerek Yapım kavramı tanımlanmıştır. Kanuna göre yapım kavram içinde bulunan işlere ise yapım işleri denilmektedir.

Yukarıda bahsedilen işleri yaptırmak isteyen kamu idareleri 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu kapsamında yapacakları ihalelerde 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu, Yapım İşleri İhaleleri Uygulama Yönetmeliği ve Kamu İhale Kanunu Genel Tebliği Hükümlerince ihaleyi sonuçlandırıp yüklenici ile sözleşme imzalanması aşamasına gelinir ve sözleşme imzalanır.

Sözleşme imzalandıktan sonra sözleşmede yazılı süre içinde işe başlanabilmesi için işyeri, ihaleye esas proje ve mahal listesine göre; eksen kazıkları, someler, röperler ve benzerleri, proje sahası, güzergah, zemin veya buna benzer yerler üzerinde kontrol edilerek, İdare tarafından görevlendirilen yapı denetim görevlisinin de bulunduğu komisyon tarafından yükleniciye teslim edilir. Bu hususta iki taraf arasında bir tutanak düzenlenir. İşte burada Yapı Denetim görevlilerinin sorumlulukları başlar.

Yapı denetim görevlisi; Yapım İşleri İhaleleri Uygulama Yönetmeliğinin eki Yapım İşleri Genel Şartnamesine göre “…İdare tarafından, işlerin denetimi için görevlendirilecek bir memur veya bir heyeti ve/veya idare dışından bu işleri yapmak üzere görevlendirilen gerçek veya tüzel kişi veya kişileri,…” şeklinde tanımlanmaktadır.

Yapım İşleri İhaleleri Uygulama Yönetmeliğinin eki Yapım İşleri Genel Şartnamesinin dördüncü bölümünde ise yapı denetim hizmetleri başlığında yapı denetim görevlilerinin yapım işleri ihalelerinde uyması gereken esaslar ve nasıl kontrolde bulunacakları anlatılmaktadır.

Yapım İşleri İhaleleri Uygulama Yönetmeliğinin eki Yapım İşleri Genel Şartnamesinin  14. Maddesinde ;

 

İşlerin denetimi:

“…Madde 14 – (1) Sözleşmeye bağlanan her türlü yapım işleri, idare tarafından görevlendirilen yapı denetim görevlisinin denetimi altında, yüklenici tarafından yönetilir ve gerçekleştirilir.

(2) Herhangi bir işin, yapı denetim görevlisinin denetimi altında yapılmış olması yüklenicinin, üstlenmiş olduğu işi bütünüyle projelerine, sözleşme ve şartnamelerine, fen ve sanat kurallarına uygun olarak yapmak hususundaki yükümlülüklerini ve sorumluluğunu ortadan kaldırmaz.

(3) Yüklenici, üstlenmiş olduğu işleri, sorumlu bir meslek adamı olarak fen ve sanat kurallarına uygun olarak yapmayı kabul etmiş olduğundan, kendisine verilen projeye ve/veya teknik belgelere göre işi yapmakla, bu projenin ve/veya teknik belgelerin iş yerinin gereklerine, fen ve sanat kurallarına uygun olduğunu, ayrıca işin yapılacağı yere, kullanılacak her türlü malzemenin nitelik bakımından yeterliliğini incelemiş, kabul etmiş ve bu suretle işin teknik sorumluluğunu üstlenmiş sayılır. Bununla birlikte yüklenici, kendisine verilen projelerin ve/veya şartnamelerin, teslim edilen işyerinin veya malzemenin veyahut talimatın, sözleşme ve eklerinde bulunan hükümlere aykırı olduğunu veya fen ve sanat kurallarına uymadığı hususundaki karşı görüşlerini teslim ediliş veya talimat alış tarihinden başlayarak on beş gün içinde (özelliği bakımından incelenmesi uzun sürebilecek işlerde, yüklenicinin isteği halinde bu süre idarece artırılabilir) idareye yazı ile bildirmek zorundadır. Bu sürenin  aşılması halinde yüklenicinin itiraz hakkı kalmaz. Yüklenicinin iddia ve itirazlarına rağmen, idare işi kendi istediği gibi yaptırdığı takdirde yüklenici, bu uygulamanın sonunda doğabilecek sorumluluktan kurtulur.

(4) Yüklenici ile yapı denetim görevlisi arasında anlaşmazlık olursa, bu anlaşmazlık 51 nci madde hükümlerine göre idarece karara bağlanır….” Hükümleri bulunmakta olup bahsedilen maddede işlerin denetimi ile yüklenicinin sorumluluklarından bahsedilmiştir.

Aynı Şartnamenin 15. Maddesinde;

 

Yapı denetim görevlisinin yetkileri

“…Madde 15 – (1) Yüklenici bütün işleri yapı denetim görevlisinin, sözleşme ve eklerindeki hükümlere aykırı olmamak şartı ile vereceği talimata göre yapmak zorundadır.

(2) Yüklenici kullanacağı her türlü malzemeyi yapı denetim görevlisine gösterip iş için elverişli olduğunu kabul ettirmeden iş başına getiremez.

(3) Malzemenin teknik şartnamelere uygun olup olmadığını inceleyip gözden geçirmek için yapı denetim görevlisi istediği şekilde deneyler yapabilir ve ister işyerinde, ister özel veya resmi laboratuarlarda olsun, bu deneylerin giderleri sözleşmesinde başka bir hüküm yoksa yüklenici tarafından karşılanır. Yüklenici, deneylerin işyerinde yapılmasını isterse bunun için gerekli araç ve teçhizatı kendisi temin eder.

(4) Yapı denetim görevlisinin kabul ettiği malzemeden mümkün olanların örnekleri mühürlenerek işin geçici kabulüne kadar saklanır.

(5) Yüklenicinin işyerine getirdiği malzemenin, teknik şartnamesine veya daha önce alınmış mühürlü örneğine uygun ve işe elverişli olmadığı anlaşıldığı takdirde yüklenici, bu konuda kendisine verilen yazılı talimatın tebliği tarihinden başlamak üzere on gün içinde sözkonusu malzemeyi işyerinden kaldırıp uzaklaştırmak zorundadır. Bunu yapmadığı takdirde yapı denetim görevlisi bu malzemeyi, bütün zarar ve giderleri yükleniciye ait olmak üzere, işyeri çevresi dışına çıkarmaya yetkilidir.

(6) Yüklenici tarafından fen ve sanat kurallarına aykırı olarak kusurlu yapıldıkları anlaşılan iş kısımlarını yıktırıp yükleniciye yeniden yaptırmak hususunda yapı denetim görevlisi yetkilidir. Yüklenici, bu konuda kendisine yazılı olarak verilen talimat üzerine, belirlenen süre içinde söz konusu iş kısımlarını ayrıca bir bedel istemeksizin yıkıp yeniden yapmak zorundadır. Bu hususta bir gecikme olursa sorumluluğu yükleniciye aittir….” Belirtilmiştir.

Nihayetinde Yapım İşleri İhaleleri Uygulama Yönetmeliğinin eki Yapım İşleri Genel Şartnamesine göre yapım işlerinde yüklenici ile birinci derece muhatap ve işlerin yürütülmesinin kontrolü bakımından birinci derece sorumlu olarak yapı denetim görevlileri belirlenmiştir. Örneğin şartnamede Yüklenicinin iş başında bulunması, İşin yürütülmesi için gerekli personel ve araçlar, Sözleşme ve eklerine uymayan işler, çalışanların hakları ve çalışma şartları ve benzeri konularda yapı denetim görevlilerine bir takım atıflarda bulunularak sorumluluklar yüklenmiştir.

Yine Şartnamenin 24. Maddesinde

 

Hatalı, kusurlu ve eksik işler;

“…Madde 24 – (1) Yapı denetim görevlisi, yüklenici tarafından yapılmış olan işin eksik, hatalı ve kusurlu olduğunu veya malzemenin şartnamesine uygun olmadığını gösteren delil ve emareler gördüğü takdirde, gerek işin yapımı sırasında ve gerekse kesin kabule kadar olan sürede bu gibi eksiklerin, hataların ve kusurların incelenmesi ve tespiti için gerekli görülen yerlerin kazılmasını ve/veya yıkılıp yeniden yapılmasını yükleniciye tebliğ eder. Bu incelemeler yüklenici veya vekili ile birlikte yapılır. Yüklenici veya vekili bu konuda yapılacak tebliğe uymazsa, incelemeler yapı denetim görevlisince tek taraflı olarak yapılıp durum bir tutanakla tespit edilir. Bu gibi inceleme ve araştırmaların giderleri, işlerin eksik, hatalı ve kusurlu olduğunun anlaşılması halinde yükleniciye ait olur. Aksi anlaşılırsa genel hükümlere göre işlem yapılır.

(2) Sorumluluğu yükleniciye ait olduğu anlaşılan hatalı, kusurlu ve malzemesi şartnameye uymayan işlerin bedelleri, geçici hakedişlere girmiş olsa bile, yüklenicinin daha sonraki hakedişlerinden veya kesin hakedişinden ya da teminatından kesilir….” Belirtilerek yapı denetim görevlilerine sorumluluk yüklenmiştir.

Yapı Denetim görevlilerine şartnamede yüklenen en büyük sorumluluklardan birisi ise geçici hakkediş ve kesin hakkediş raporlarında yüklenen görevdir. Yüklenen sorumlulukları özetleyecek olursak; Geçici hakkediş raporlarında İşe başlanıldığı tarihten itibaren meydana getirilen işler, yapı denetim görevlisi tarafından yüklenici veya vekili ile birlikte ölçülür ve bulunan miktarlar sözleşmedeki esaslara uygun olarak hakediş raporuna dahil edilir.  İhzarat miktarı yapı denetim görevlisi tarafından yüklenici veya vekili ile birlikte ölçülür ve bulunan miktarlar sözleşmedeki esaslara uygun olarak hakediş raporuna dahil edilir. Düzenlenen hakediş raporunun işleme konulabilmesi için, yüklenici veya işbaşında bulunan vekili tarafından imzalanmış olması gereklidir. Yüklenici veya vekili, bildirilen günde, hakedişe esas ölçülerin alınmasında hazır bulunmazsa yapı denetim görevlisi ölçümleri tek başına yaparak hakediş raporunu düzenler.

Kesin hakkediş raporlarında yapı denetim görevlisi, yüklenici veya vekili ile birlikte işin gidişine paralel olarak daha önce hazırlanıp karşılıklı imzalanmış bulunan kesin metraj ve hesaplar ile işin gidişine paralel hazır olmayanları, birlikte tamamlayıp imzalayarak geçici kabul tarihinden başlamak üzere en çok altı ay içinde idareye teslim etmek zorundadır. Bu hesapların yapılması sırasında yüklenici veya vekili tarafından yapılmış ve fakat yapı denetim görevlisince çözüme bağlanamamış itirazlar varsa bunlar da incelenmek üzere hesaplarla birlikte idareye verilecektir. Kesin metraj ve hesapların düzenlenmesi sırasında yüklenici veya vekili, yapı denetim görevlisinin yazılı tebliğine rağmen hazır bulunmadığı takdirde, yapı denetim görevlisi hesapları tek taraflı olarak hazırlar ve geçici kabul tarihinden başlamak üzere en çok altı ay içinde idareye teslim eder. Bu aşamada yükleniciye, hazırlanmış bu kesin metraj ve hesapları altmış gün içinde incelemesi için tebligat yapılır. Yüklenici incelemesini daire dışında yapmak isterse kesin metraj ve hesapların asıl olmayan suretlerinden bir takımı kendisine verilir. Yüklenici kesin metraj ve hesapları inceleyip itirazsız imzalarsa hesapların idarece incelenmesine başlanır.

Yürütülen işlerin Geçici kabulünde de yapım işleri görevlilerine bazı sorumluluklar yüklenmiştir. Yapılan işler, yapı denetim görevlisi tarafından ön incelemeden geçirilir ve yapılan tespitler bir tutanağa bağlanır. Bu inceleme sırasında yüklenicinin veya vekilinin de hazır bulunması gereklidir. Yükleniciye yapılacak tebligata rağmen kendisi veya vekili gelmezse yapı denetim görevlisi bu incelemeyi tek taraflı olarak yapar ve düzenlenen tutanakta bu husus belirtilir. Yapılan ön inceleme sonucunda;

  1. a) İşin sözleşme ve eklerine uygun olarak tamamlandığı ve kabul işlemlerinin yapılmasında bir engel bulunmadığı anlaşılırsa idare tarafından geçici kabul komisyonu oluşturulur,
  2. b) İş kabule hazır değilse, eksik ve kusurlu işleri gösteren ön inceleme tutanağı, yapı denetim görevlisinin işin kabule hazır hale gelmesi bakımından yaklaşık bitim tarihini tespit eden görüşleriyle birlikte en geç üç gün içerisinde idareye gönderilir.

Yukarıda da bahsedildiği üzere bir yapım işinde yapım denetim görevlilerine sözleşmenin imzalanmasının akabinde başlayarak kesin kabule kadar geçen süreçte bir takım görevler ve sorumluluklar yüklenmiştir. Peki yapı denetim görevlilerinin yukarıdaki ve şartnamedeki belirtilen görevlerini ve sorumluluklarını yerine getirmemeleri durumda hukuki ve disiplin olarak ne tür yaptırımlar ile karşılaşacaktır birazda bunu inceleyelim.

4735 Sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri kanununun 28. Maddesinde;

Görevlilerin ceza sorumluluğu

“…Madde 28- Muayene ve kabul komisyonlarının başkan ve üyeleri, yapı denetim görevlileri ve ihtiyacın karşılanma sürecindeki her aşamada görev alan diğer ilgililerin, görevlerini kanunî gereklere uygun veya tarafsızlıkla yapmadıklarının, taraflardan birinin zararına yol açacak ihmalde veya kusurlu hareketlerde bulunduklarının tespiti halinde, haklarında ilgili mevzuatları gereğince disiplin cezası uygulanır. Ayrıca, fiil veya davranışlarının özelliğine göre haklarında ceza kovuşturulması da yapılır ve hükmolunacak ceza ile birlikte tarafların uğradıkları zarar ve ziyan genel hükümlere göre kendilerine tazmin ettirilir. (Değişik son cümle: 30/7/2003-4964/48 md.) Bu Kanuna aykırı fiil veya davranışlardan dolayı hüküm giyen idare görevlileri, bu Kanun kapsamına giren işlerde görevlendirilemezler.

Bu Kanun kapsamına giren işlerden dolayı yargı organlarınca herhangi bir ceza verilmiş olanlar, bu Kanun kapsamına giren bütün kamu kurum ve kuruluşlarınca bu Kanunun ve ilgili diğer mevzuatın uygulanması ile görevli ve yetkili kadrolara atanamaz ve görev alamazlar….” Belirtilmiştir.

YAPI DENETİM GÖREVLİLERİNİN DİSİPLİN YÖNÜNDEN DURUMLARI

Yukarıdaki kanun maddesinde de belirtildiği üzere yapı denetim görevlileri görevlerini yerine getirirken kanuna uygun ve tarafsızlık yapmadıkları veya taraflardan birinin zararına yol açacak kusurlu eylemlerde bulunmaları halinde mevzuatları uyarınca disiplin cezası alacaklardır. Bu bakımdan görevliler 657 sayılı Devlet Memurları Kanununa tabi olmaları halinde haklarında eylemlerinin ağırlıklarına göre uyarma, kınama, aylıktan kesme veya devlet memurluğundan çıkarma gibi bir disiplin cezası ile tecziye edilebilirler. Eğer başka mevzuata tabi çalışıyorlar ise bağlı bulunduğu mevzuatın disiplin cezaları hükümlerine göre eylemleri ile orantılı olarak bir disiplin cezası alabilmektedirler.

YAPI DENETİM GÖREVLİLERİNİN CEZA HUKUKU YÖNÜNDEN DURUMLARI

Yukarıdaki kanun maddesinde de belirtildiği üzere yapı denetim görevlileri gerçekleştirdikleri fiil veya davranışlarının özelliğine göre haklarında ceza kovuşturulması da yapılır. Peki yapı denetim görevlileri hakkında sıklıkla hangi suçlardan ceza kovuşturma yapılır. Sorumuzun ilk cevabı Türk Ceza Kanunda Bulunan edimin ifasına fesat suçudur.

Edimin ifasına fesat karıştırma

“…Madde 236- (1) Kamu kurum veya kuruluşları, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları, bunların iştirakiyle kurulmuş şirketler, bunların bünyesinde faaliyet icra eden vakıflar, kamu yararına çalışan dernekler ya da kooperatiflere karşı taahhüt altına girilen edimin ifasına fesat karıştıran kişi, üç yıldan yedi yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır…” denilmektedir.

Yine aynı maddede “d” bendinde “…Yapım ihalelerinde eserin veya kullanılan malzemenin şartname veya sözleşmesinde belirlenen şartlara, miktar veya niteliklere uygun olmamasına rağmen kabul edilmesi…” eylemini edimin ifasına fesat karıştırma olarak değerlendirmektir. Bu bakımdan edimin ifasına fesat karıştırma suçunda yapı denetim görevlileri eylemleri için ayır bir tanım yapılmıştır.

Türk Ceza Kanunun Görevi kötüye kullanma başlıklı 257. Maddesinde  “…Kanunda ayrıca suç olarak tanımlanan haller dışında, görevinin gereklerine aykırı hareket etmek suretiyle, kişilerin mağduriyetine veya kamunun zararına neden olan ya da kişilere haksız bir menfaat sağlayan kamu görevlisi, altı aydan iki yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.

(2) Kanunda ayrıca suç olarak tanımlanan haller dışında, görevinin gereklerini yapmakta ihmal veya gecikme göstererek, kişilerin mağduriyetine veya kamunun zararına neden olan ya da kişilere haksız bir menfaat sağlayan kamu görevlisi, üç aydan bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır….” Hükmü bulunmaktadır.

Genel itibariyle bakacak olursak edimin ifasına fesat karıştırma bulunmadığı durumlar ortaya çıkan ve ceza gerektiren eylemler için yapı denetim görevlileri hakkında Görevi Kötüye Kullanma suçundan dolayı ceza kovuşturması yapılabilir.

  YAPI DENETİM GÖREVLİLERİNİN MALİ SORUMLULUKLARI YÖNÜNDEN DURUMLARI

4735 Sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri kanununun 28. Maddesinde “…Ayrıca, fiil veya davranışlarının özelliğine göre haklarında ceza kovuşturulması da yapılır ve hükmolunacak ceza ile birlikte tarafların uğradıkları zarar ve ziyan genel hükümlere göre kendilerine tazmin ettirilir.” Denilmektedir. Bu bu maddeye göre yapı denetim görevlisinin kusurlu hareketinden dolayı ortaya çıkacak zarar ve ziyandan yapı denetim görevlilerini sorumlu tutmaktadır.

4735 Sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri kanununun Yapı denetim görevlilerinin sorumluluğu başlıklı 28. Maddesinde “…Yapı denetimini yerine getiren idare görevlileri, denetim eksikliği nedeniyle işin fen ve sanat kurallarına uygun olarak yapılmamasından ortaya çıkan zarar ve ziyandan onbeş yıl süre ile yüklenici ile birlikte müteselsilen sorumludur. Ayrıca haklarında 28 inci madde hükümleri uygulanır….” Denilmektedir. Bu maddede yapı denetim görevlisini yüklenici ile birlikte müteselsilen mali olarak sorumlu tutmaktadır.

Yukarıda detaylıca anlatıldığı üzere yapı denetim görevlilerinin disiplin, ceza ve mali yönden sorumlu oldukları bulunduğundan ötürü görevlerini yerlerine getirirken çok dikkatli olmaları ve hataya yer vermemeleri gerekmekle birlikte bu konuda üstlerine büyük sorumluluklar yüklendiği anlaşılmıştır.